24 maja 2021 roku NSA podjął uchwałę w składzie 7 sędziów (sygn. akt I FPS 1/21), w której wskazał, że w świetle przepisów prawa o ustroju sądów administracyjnych oraz prawa o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, ocena przesłanek zastosowania przez organy podatkowe przy wydawaniu decyzji podatkowej przepisów o zawieszeniu biegu terminu przedawnienia na skutek wszczęcia sprawy karnej skarbowej (art. 70 § 6 pkt 1 w zw. z art. 70c Ordynacji podatkowej) mieści się w granicach sprawy sądowej kontroli legalności tej decyzji.
Uchwała NSA została podjęta na kanwie zaobserwowanych rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych dotyczących możliwości kontroli sądowej wystąpienia skutku w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia na skutek wszczęcia sprawy karnej skarbowej.
Część składów sądów administracyjnych (w szczególności NSA, choć z pewnymi wyjątkami) przyjmowało, że możliwe i konieczne jest kontrolowanie przez sąd administracyjny, czy organ podatkowy nie odwołał się do wszczęcia postępowania karnoskarbowego w sposób stanowiący nadużycie prawa, tj. czy nie doszło do instrumentalnego wykorzystywania art. 70 § 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej ze względu na wszystkie okoliczności sprawy podatkowej.
Niestety pozostała część składów orzekających sądów administracyjnych uważała do tej pory, że sądy administracyjne nie powinny zajmować się tym zagadnieniem, albowiem pozostaje to poza kognicją sądu administracyjnego.
Dlaczego ta uchwała jest tak ważna?
NSA potwierdził w uchwale, że sąd administracyjny jest uprawniony, a nawet obowiązany do zbadania, czy w danej sprawie wystąpił skutek w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia w związku z wszczęciem postępowania karnego skarbowego. W konsekwencji nie jest dopuszczalne przyjmowanie automatyzmu, który wywołuje korzystne skutki dla Skarbu Państwa (w postaci zawieszenia biegu przedawnienia) i jednocześnie – niekorzystne skutki dla podatnika. Ten ostatni ma bowiem prawo oczekiwać, że po upływie terminu przedawnienia jego zobowiązanie podatkowe wygaśnie.
Z tego właśnie względu uchwała NSA ma bardzo istotne znaczenie dla wszystkich tych podatników, którzy doświadczyli, doświadczają lub doświadczą instrumentalnego wszczęcia postępowania karnego skarbowego wyłącznie w celu zawieszenia biegu terminu przedawnienia, aby możliwe było wydanie decyzji w I i/lub II instancji po upływie standardowego, ustawowego terminu przedawnienia.
Uchwała NSA w jednoznaczny sposób wskazuje kierunek dla innych składów sądów administracyjnych. W każdej sprawie, w której doszło do zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego, na skutek wszczęcia w sprawie postępowania karnego skarbowego, sąd administracyjny jest zobowiązany badać, czy organ podatkowy nie nadużył prawa, ponieważ to zagadnienie jest objęte kognicją sądu administracyjnego. W wyniku tej uchwały pewien zakres działalności administracji skarbowej nie będzie już pozostawał poza kontrolą sądu administracyjnego ani jakiegokolwiek innego sądu. Uchwała NSA ma ogólną moc wiążącą, tj. będzie wiążąca dopóki nie zostanie podjęta uchwała zmieniająca wykładnię przepisów przedstawioną w przez NSA.
Wzmocnienie pozycji podatników
Stanowisko przyjęte przez NSA w uchwale zasługuje na pełne uznanie i aprobatę. Sąd administracyjny powinien przeciwdziałać nadużywaniu prawa przez organy administracji publicznej, w tym przez organy podatkowe. W obecnej rzeczywistości jest to o tyle istotne, że w odczuciu społecznym tego typu działania przywracają obywatelom wiarę w wymiar sprawiedliwości oraz pokazują, do czego w istocie władza sądownicza, a w tym przypadku pion sądownictwa administracyjnego, została ustanowiona. Należy pamiętać, że podatnicy mają określone prawa, które powinny być przestrzegane. W przypadku, kiedy organ podatkowy nadużywa prawa, podatnicy powinni uzyskać ochronę prawną, której zakres został właśnie przez NSA potwierdzony.
Oczekując na uzasadnienie pisemne uchwały NSA, zachęcamy do kontaktu wszystkie zainteresowane osoby, które opisany powyżej problem dotyczy.
Andrzej Wapowski, Radca prawny, Senior Associate w ENODO Advisors.