Postępowanie sądowoadministracyjne to jeden z najważniejszych instrumentów kontroli działalności organów podatkowych. Choć procedura ta może wydawać się sformalizowana i zawiła, warto znać jej podstawowe zasady – zwłaszcza gdy decyzja fiskusa narusza nasze prawa. Wyjaśniamy, jak przebiega postępowanie przed sądem administracyjnym w sprawach podatkowych i jakie możliwości daje podatnikowi.

W polskim systemie prawnym działalność administracji publicznej, w tym organów podatkowych, podlega kontroli sądów administracyjnych – Wojewódzkich Sądów Administracyjnych (WSA) oraz Naczelnego Sądu Administracyjnego (NSA). Sądy te orzekają m.in. w sprawach ze skarg na decyzje i postanowienia organów, interpretacje przepisów prawa podatkowego, a także na bezczynność lub przewlekłość postępowania.

Kiedy i kto może złożyć skargę?

Skargę do sądu administracyjnego może wnieść każdy, kto posiada w tym interes prawny. Co istotne, warunkiem wniesienia skargi jest wcześniejsze wyczerpanie środków zaskarżenia przewidzianych w toku postępowania administracyjnego. Oznacza to, że podatnik nie może już skorzystać z takich środków jak odwołanie, zażalenie czy ponaglenie.

Skargę wnosi się za pośrednictwem organu, którego działanie lub zaniechanie jest przedmiotem skargi. Termin na wniesienie skargi wynosi 30 dni od dnia doręczenia rozstrzygnięcia. W przypadku skarg na bezczynność lub przewlekłość, skargę można złożyć w dowolnym momencie po wcześniejszym wniesieniu ponaglenia do organu.

Co bada sąd administracyjny?

Sąd administracyjny nie rozstrzyga sprawy merytorycznie – jego zadaniem jest jedynie ocena legalności działania organu. Oznacza to, że sąd nie prowadzi postępowania dowodowego (z wyjątkiem dowodu uzupełniającego z dokumentów), lecz sprawdza, czy działania organu były zgodne z przepisami proceduralnymi i prawa materialnego.

Z tego względu sądy administracyjne określa się mianem „sądów prawa”, a nie „sądów faktów”.

Jakie rozstrzygnięcia zapadają?

Po zamknięciu rozprawy sąd wydaje wyrok na podstawie akt sprawy. Może on:

  • Oddalić skargę – jeśli uzna ją za bezzasadną,
  • Uchylić zaskarżony akt – w całości lub w części, jeśli stwierdzi naruszenie przepisów prawa,
  • Zobowiązać organ do działania – w przypadku uwzględnienia skargi na bezczynność lub przewlekłość.

Uchylenie aktu administracyjnego (np. decyzji podatkowej) skutkuje koniecznością ponownego rozpoznania sprawy przez organ pierwszej lub drugiej instancji (w zależności od okoliczności), chyba że sąd – stwierdzając podstawę do umorzenia postępowania – umarza jednocześnie to postępowanie. Przy ponownym rozpoznaniu sprawy organy są związane oceną prawną i wskazaniami sądu.

Skarga kasacyjna do NSA

Postępowanie przed sądami administracyjnymi ma charakter dwuinstancyjny. Od wyroku lub postanowienia WSA przysługuje skarga kasacyjna do Naczelnego Sądu Administracyjnego. Skargę należy wnieść w terminie 30 dni od doręczenia stronie orzeczenia z uzasadnieniem – za pośrednictwem sądu, który wydał zaskarżony wyrok.

Warto pamiętać, że obowiązuje tzw. przymus adwokacko-radcowski – skargę kasacyjną musi sporządzić adwokat lub radca prawny. W sprawach podatkowych dopuszczalne jest także, by skargę sporządził doradca podatkowy.

Wsparcie profesjonalnego pełnomocnika

Postępowanie przed sądami administracyjnymi wymaga nie tylko znajomości przepisów, ale również umiejętności ich praktycznego zastosowania. Dlatego warto skorzystać z pomocy doświadczonego pełnomocnika – adwokata, radcy prawnego lub doradcy podatkowego – który zapewni profesjonalne przygotowanie środków zaskarżenia i skuteczną reprezentację przed sądem.

Kontrola sądowa działań administracji publicznej to realne narzędzie w rękach podatnika – zarówno w walce z błędnymi decyzjami, jak i z przewlekłością postępowań (np. przy zwrocie VAT). Umiejętne wykorzystanie tej procedury może znacząco zwiększyć szanse na korzystne rozstrzygnięcie sprawy.

Andrzej Wapowski, radca prawny, Manager w ENODO Advisors.

Bartłomiej Bieniek, adwokat, doradca podatkowy, Associate w ENODO Advisors.