13.03.2019 TSUE: zakaz nadużycia prawa podatkowego to zasada ogólna prawa Unii Europejskiej

26 lutego 2019 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) wydał dwa wyroki w połączonych sprawach C‑115/16, C‑118/16, C‑119/16 i C‑299/16 oraz C-116/16 i C-117/16. Wyroki te zostały wydane w ramach odpowiedzi na pytania prejudycjalne zadane na gruncie duńskich przepisów podatkowych dotyczących poboru podatku u źródła (WHT) od wypłat odsetek oraz dywidend.

Enodo

Powyższe wyroki TSUE nie dotyczą bezpośrednio polskich przepisów. Niemniej jednak,  stwierdzenia TSUE zawarte w wyrokach mają charakter ogólny. TSUE w powyższych wyrokach sformułował kilka bardzo istotnych tez dotyczących warunków, jakie muszą zostać spełnione przez organy podatkowe aby zakwestionowanie prawa do skorzystania ze zwolnienia z WHT było skuteczne.

 

Rzeczywisty właściciel odsetek musi korzystać z nich ekonomicznie

TSUE potwierdził, że aby dany podmiot mógł zostać uznany za właściciela odsetek musi z nich rzeczywiście korzystać. W ocenie TSUE, właściciel odsetek oznacza nie tyle formalnie zidentyfikowanego odbiorcę odsetek, lecz podmiot korzystający pod względem ekonomicznym z otrzymanych odsetek – t.j. posiadający prawo do swobodnego decydowania o ich przeznaczeniu.

 

Stanowisko TSUE jest zgodne z treścią Komentarza do Modelowej Konwencji OECD, który w kontekście uznania danego podmiotu za rzeczywistego właściciela również uznaje za kluczowe posiadanie przez podmiot władztwa ekonomicznego nad otrzymanymi należnościami. Podobnie pojęcie „rzeczywistego właściciela” interpretuje Naczelny Sąd Administracyjny (tak m.in. w wyroku z dnia 27 kwietnia 2018 r., sygn. akt II FSK 1370/16: „Kluczowym elementem pojęcia beneficial owner jest zakres uprawnień odbiorcy odsetek. Chodzi tu przede wszystkim o prawo do rozporządzania nimi, tj. o rzeczywiste dysponowanie według własnego uznania, a nie dysponowanie jedynie w znaczeniu formalnym.”). TSUE w powyższych wyrokach potwierdził zatem prawidłowość szeroko stosowanej w praktyce definicji „rzeczywistego właściciela”.

 

Brak przepisów krajowych nie wyłącza możliwości zakwestionowania prawa do zwolnienia z WHT

TSUE odniósł się również do sytuacji, w której na moment dokonania transakcji w danym kraju nie obowiązywały przepisy dotyczące zapobiegania nadużyciom prawa do zwolnienia z WHT. Możliwość wprowadzenia takich przepisów przez państwa członkowskie Unii Europejskiej została wprost przewidziana w dyrektywach dotyczących WHT.

 

TSUE uznał, że państwo członkowskie może – a wręcz powinno – odmówić podatnikowi możliwości skorzystania ze zwolnienia z WHT również w sytuacji, w której w prawie krajowym nie istnieją przepisy pozwalające na taką odmowę. W szczególności, TSUE stwierdził, że zakaz stosowania praktyk stanowiących nadużycie prawa do zwolnienia z WHT stanowi zasadę ogólną prawa Unii Europejskiej. Na taką zasadę ogólną można powołać się wobec osoby, która korzysta z przepisów unijnych przewidujących korzyści podatkowe w sposób niezgodny z celem takich przepisów. Zastosowanie tej zasady w ocenie TSUE nie podlega wymogowi transpozycji do prawa krajowego tak jak inne przepisy dyrektyw unijnych dotyczących WHT.

 

W Polsce przepis szczególny dotyczący zapobiegania nadużyciu prawa do zwolnienia z WHT – tzw. mała klauzula o unikaniu opodatkowania – w przypadku wypłat dywidend obowiązuje od 1 stycznia 2017 r. Od 1 stycznia 2019 r., zakres zastosowania tego przepisu obejmuje również wypłaty innych należności podlegających WHT (m.in. odsetek i należności licencyjnych). Zgodnie ze stanowiskiem TSUE, organy podatkowe mogą kwestionować również transakcje które zostały dokonane przed wejściem w życie powyższych regulacji na podstawie zasady ogólnej prawa unijnego.

 

Kwestionowanie skutków podatkowych może nastąpić w odniesieniu do zobowiązań podatkowych, w stosunku do których nie nastąpił jeszcze upływ terminu przedawnienia. Mała klauzula o unikaniu opodatkowania w zakresie WHT stanowi bowiem integralną część prawa unijnego, a nie tylko prawa krajowego. Oznacza to, że fiskus może na podstawie wykładni dokonanej przez TSUE zakwestionować „wstecznie” wypłatę należności podlegających WHT które miały miejsce nawet w grudniu 2013 r. (i później). Data wprowadzenia do polskiego porządku prawnego tzw. małej klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania nie ma znaczenia – klauzula ta stanowi bowiem potwierdzenie już istniejącej zasady.

 

Nadużycie prawa – konieczne zaistnienie obiektywnych i subiektywnych przesłanek

TSUE podkreślił również, że aby mówić o nadużyciu prawa z perspektywy przepisów o zwolnieniu z WHT muszą wystąpić łącznie dwa elementy. Wystąpienie obu tych elementów musi zostać udowodnione przez organ podatkowy.

 

Pierwszym z nich jest element obiektywny. Twierdzenie organu podatkowego o wystąpieniu nadużycia prawa musi opierać się na ustalonych okolicznościach faktycznych, z których wynika, że cel zwolnienia z WHT w danym przypadku nie został osiągnięty. TSUE podał w omawianych wyrokach przykłady takich obiektywnych okoliczności wskazujących na wystąpienie nadużycia prawa:

 

  • istnienie grupy spółek, która nie została utworzona ze względów odzwierciedlających rzeczywistość ekonomiczną - w szczególności, istnienie w strukturze podmiotu pośredniczącego pomiędzy spółką wypłacającą odsetki/dywidendy a podmiotem, który jest ich właścicielem,
  • dalsza wypłata otrzymanych odsetek/dywidend w całości lub prawie w całości i w bardzo krótkim czasie po ich otrzymaniu przez spółkę która otrzymała takie należności, która to wypłata jest dokonywana na rzecz podmiotów niespełniających przesłanek do zastosowania w stosunku do nich zwolnienia z WHT,
  • istnienie różnych umów pomiędzy spółkami zaangażowanymi w dane transakcje finansowe prowadzące do wewnątrzgrupowych przepływów finansowych, których przedmiotem może być przenoszenie zysków ze spółki handlowej do podmiotów będących akcjonariuszami w celu uniknięcia lub zmniejszenia do minimum obciążenia podatkowego,
  • zbieżność w czasie pomiędzy wejściem w życie nowych istotnych przepisów podatkowych a opracowaniem złożonych transakcji finansowych i udzielaniem pożyczek/wypłacaniem dywidend w ramach tej samej grupy.

 

W ocenie TSUE, okoliczność, że spółka działa jako spółka pośrednicząca można wykazać gdy jedynym przedmiotem działalności tej spółki jest otrzymywanie odsetek/dywidend i ich przekazywanie właścicielowi lub innej spółce pośredniczącej. Wniosek o braku prowadzenia rzeczywistej działalności gospodarczej przez taką spółkę można wyprowadzić po dokonaniu analizy całokształtu istotnych informacji dotyczących w szczególności zarządzania spółką, jej bilansu księgowego, struktury kosztów i faktycznie poniesionych wydatków, zatrudnionych przez nią pracowników oraz pomieszczeń i wyposażenia, jakimi spółka ta dysponuje.

 

Drugim z niezbędnych elementów wymagających udowodnienia jest element subiektywny. Z perspektywy spółek biorących udział w danej transakcji musi istnieć wola uzyskania korzyści podatkowej wynikającej z zastosowania zwolnienia z WHT poprzez sztuczne stworzenie warunków niezbędnych dla jego zastosowania.

 

TSUE wskazał zatem organom podatkowym obszary, w których należy szukać potencjalnych nadużyć prawa do zwolnienia z WHT. Jednocześnie, płatnicy i podatnicy również mogą posiłkować się przedstawioną listą aby ocenić poziom ewentualnego ryzyka zakwestionowania dokonanych przez nich transakcji.

 

Organ podatkowy nie musi wskazywać rzeczywistego właściciela

TSUE uznał jednocześnie, że w celu odmowy uznania danej spółki za rzeczywistego właściciela odsetek/dywidend lub wykazania istnienia nadużycia prawa krajowy organ podatkowy nie jest zobowiązany do zidentyfikowania podmiotu którego uważa za rzeczywistego właściciela tych odsetek/dywidend. TSUE stanął na stanowisku, że z uwagi na złożoność pewnych konstrukcji i możliwe zaangażowanie spółek mających siedziby poza Unią Europejską krajowy organ podatkowy może nie dysponować informacjami pozwalającymi mu zidentyfikować takiego właściciela.

 

Zatem, w ocenie TSUE wystarczającym do stwierdzenia zaistnienia nadużycia prawa jest wyłącznie zakwestionowanie przez organy podatkowe statusu rzeczywistego właściciela należności. Krajowe organy podatkowe nie muszą zatem iść „krok dalej” i wskazywać, który podmiot w danej strukturze w ich ocenie jest takim rzeczywistym właścicielem. Takie stanowisko może spowodować większą ostrożność po stronie płatników, którzy mogą chcieć dokonywać pogłębionej weryfikacji statusu swoich kontrahentów – zwłaszcza, że obecnie zobowiązują ich do tego przepisy (od 1 stycznia 2019 r. przy poborze WHT płatnicy muszą dochować należytej staranności w zakresie weryfikacji kontrahentów). W przypadku, w którym płatnicy powezmą wątpliwości co do statusu odbiorcy należności, mogą z ostrożności uznać że taki odbiorca nie jest rzeczywistym właścicielem takich należności.

 

TSUE wywoła lawinę?

Nie będzie przesadą stwierdzenie, że powyższe wyroki TSUE mają charakter przełomowy. Restrykcyjne podejście w stosunku do nadużyć prawa zaprezentowane przez TSUE w omawianych wyrokach może wpłynąć – i zapewne wpłynie – na zaostrzenie kursu polskich organów podatkowych w zakresie kwestionowania prawa polskich płatników do skorzystania ze zwolnienia z WHT.

 

Jednocześnie, tak jak wskazano powyżej w polskim prawie podatkowym istnieją już przepisy przeciwdziałające nadużyciu prawa w WHT. Co więcej, od 1 lipca 2019 r. zmianie ulegnie również procedura poboru WHT. W przypadku płatności powyżej 2 milionów złotych rocznie do danego kontrahenta płatnicy będą co do zasady zobowiązani do poboru WHT według stawki podstawowej. Pobrany podatek będzie mógł być im zwrócony przez organ podatkowy, jednak tylko wtedy gdy organ podatkowy na gruncie konkretnego przypadku potwierdzi możliwość zastosowania zwolnienia z WHT/obniżonej stawki WHT.

 

W konsekwencji, wydaje się, że powyższe wyroki TSUE mogą stanowić podstawę do kwestionowania przez polskie organy podatkowe transakcji, które miały miejsce przed wprowadzeniem przepisów dotyczących nadużycia prawa (tzw. małej klauzuli przeciwko unikaniu opodatkowania) do polskich ustaw o podatkach dochodowych. W przypadku transakcji zawieranch od 2019 r., polskie organy podatkowe mają możliwość skutecznej walki z nadużyciami na podstawie obowiązujących przepisów.

 

Jarosław Józefowski, radca prawny, associate w Enodo Advisors

Pozostałe aktualności

05.04.2024

Lider i 4 rekomendacje: ENODO Advisors w rankingu firm doradztwa podatkowego

Świętujemy sukces w tegorocznym rankingu firm doradztwa podatkowego Rzeczpospolita! Jesteśmy dumni, że w zespole ENODO Advisors mamy najlepszych specjalistów w Polsce w najważniejszych dziedzinach prawa podatkowego.

Enodo
12.12.2023

Wdrażaj KSeF z ENODO #10. Odbiór faktury w KSeF – na co zwrócić uwagę?

W poprzednim artykule z cyklu: „Wdrażaj KSeF z Enodo” opisaliśmy zagadnienia związane z wystawianiem faktury w KSeF. Dzisiaj spojrzymy na tę kwestię z perspektywy drugiej strony transakcji – nabywcy i analizujemy najważniejsze aspekty związane z odbiorem faktury w KSeF.

Enodo
05.12.2023

Wdrażaj KSeF z ENODO #9. Wystawianie faktury w KSeF – na co zwrócić uwagę?

W poprzednim artykule pisaliśmy o korektach zmniejszających VAT. Dzisiaj przedstawimy najważniejsze kwestie związane z wystawianiem faktur, takie jak data dokumentu, jego wizualizacja oraz wprowadzenie kodu QR weryfikującego e-faktury. Odpowiemy również na pytanie, czy warto uzupełniać wszystkie fakultatywne pola struktury logicznej faktury.

Enodo
07.11.2023

Wdrażaj KSeF z ENODO #5. Ustawa o obowiązkowym KSeF – jakie zmiany weszły już w życie?

Rewolucyjne przepisy ustawy o VAT[1] wprowadzające obowiązkowy KSeF wejdą w życie od 1 lipca 2024 r. Warto jednak zwrócić uwagę, że pewne mniejsze zmiany zaczęły obowiązywać już 1 września 2023. Przyjrzymy się im w ramach tej części naszego cyklu „Wdrażaj KSeF z ENODO”.

Enodo
08.03.2023

Korekta cen transferowych nie zawsze poza VAT (cz. 2)

W poprzednim artykule sygnalizowaliśmy niejednolite stanowisko organów podatkowych w kwestii oceny skutków podatkowych na gruncie VAT, wynikających z płatności wyrównawczych pomiędzy podmiotami powiązanymi, dostosowujących poziom rentowności do poziomu rynkowego. Źródłem problemu są niejasne przesłanki opodatkowania takich płatności. Dzisiaj przedstawiamy kolejne rozstrzygnięcie dotyczące korekty dochodowości – odmienne jednak od tego, które opisywaliśmy tydzień temu.

Enodo
09.01.2023

KSeF 2024: czas na analizę merytoryczną schemy nowej faktury!

1 grudnia 2022 r. został opublikowany projekt ustawy wprowadzającej obligatoryjny Krajowy System e-Faktur (KSeF) z dniem 1 stycznia 2024 r. (o publikacji projektu ustawy pisaliśmy już tutaj i tutaj). Od 1 stycznia 2022 r. KSeF funkcjonuje już jako opcja fakultatywna, umożliwiająca podatnikom testowanie nowego rozwiązania. Nowa formuła z jednej strony polega na łączeniu się z centralną bazą MF za pomocą interfejsowego oprogramowania, co w praktyce będzie wiązało się z koniecznością integracji używanego systemu księgowego z KSeF. Z drugiej zaś strony wprowadzony zostaje nowy format faktury (ustrukturyzowanej).

Enodo
01.12.2022

KSeF 2024: uwaga na sankcje!

Na stronie Rządowego Centrum Legislacyjnego został opublikowany projekt ustawy dotyczący obligatoryjnego korzystania z Krajowego Systemu e-Faktur. Rozpoczynamy cykl artykułów, w których szczegółowo omówimy kwestie wynikające z projektu. Na ten moment chcielibyśmy zwrócić Państwa uwagę na sankcje związane z niewdrożeniem lub nieprawidłowym korzystaniem z KSeF przez podatników VAT.

Enodo
18.11.2022

MF uwzględniło nasze postulaty w Objaśnieniach podatkowych dotyczących grup VAT

Ministerstwo Finansów opublikowało długo oczekiwane Objaśnienia podatkowe w zakresie grup VAT. Projekt tego dokumentu nie rozwiązywał ówczesnych problemów, a na dodatek przyniósł kolejne wątpliwości (częściowo pisaliśmy o nich tutaj). Wydanie finalnej wersji Objaśnień zostało poprzedzone konsultacjami podatkowymi, w których wzięliśmy udział. Z satysfakcją informujemy, że wiele ze zgłoszonych przez nas w tej procedurze uwag zostało uwzględnionych. W artykule omawiamy najważniejsze z nich.

Enodo
14.11.2022

Rozliczenia w ramach konsorcjum nie podlegają opodatkowaniu VAT

Jak sygnalizowaliśmy w naszym poprzednim artykule [link], stanowisko organów podatkowych w kwestii oceny skutków podatkowych wynikających z przepływów finansowych pomiędzy konsorcjantami, w związku z realizacją wspólnego przedsięwzięcia, jest niejednolite. Dzisiaj przestawiamy rozstrzygnięcie odmienne od tego, które opisywaliśmy tydzień temu, mimo że podjęte na gruncie zbliżonych okoliczności faktycznych.

Enodo
19.10.2022

Czy uchwała NSA rozwiąże problemy interpretacyjne dotyczące stosowania przepisów zawieszających terminy przewidziane w art. 15zzr ustawy covidowej?

W jednym z niedawnych wpisów na naszym blogu poruszaliśmy kwestię możliwego zawieszenia biegu terminów przedawnienia zobowiązań podatkowych wskutek zastosowania art. 15zzr ustawy covidowej. Okazuje się, że to zagadnienie może doczekać się rozstrzygnięcia na poziomie poszerzonego składu Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Enodo
20.06.2022

Związek usługi budowlanej z nieruchomością a miejsce opodatkowania VAT

W naszym ostatnim artykule zasygnalizowaliśmy trudności związane z ustaleniem miejsca świadczenia usług. Dzisiaj przedstawiamy praktyczne wskazówki pomocne w ustaleniu związku usługi z nieruchomością, a w konsekwencji miejsca opodatkowania VAT.

Enodo
14.04.2022

TSUE: korzystna interpretacja pojęcia stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej dla potrzeb VAT

Wydane kilka dni temu orzeczenie TSUE[1] może być bardzo ważne dla praktyki podatkowej w zakresie VAT w Polsce. Dotyczyło ono bowiem wysoce spornej kwestii: jak należy właściwie interpretować dla potrzeb VAT pojęcie stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej.

Enodo
04.02.2022

Ulepszania Polskiego Ładu ciąg dalszy. Sejm uchwalił nowelizację ustawy o PIT

Uchwalona 27 stycznia br. nowelizacja[1] przewiduje m.in. wdrożenie mechanizmu zaniechania poboru zaliczek w podatku dochodowym od osób fizycznych znanego już z budzącego wiele kontrowersji rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 7 stycznia 2022 r.  Czy ustawa ostatecznie zniweluje wątpliwości powstające u płatników rozliczających wynagrodzenia swoich pracowników?

Enodo
29.12.2021

Interpretacja ogólna MF: zwolnienie jest, ale nie wiadomo kto może z niego skorzystać

Minister Finansów potwierdził[1], że przewidziane w ustawie o CIT zwolnienie z opodatkowania dywidendy otrzymywanej przez spółki (tzw. parent-subsidiary) może być stosowane także do dywidend wypłacanych przez spółki jawne i komandytowe. Niestety nadal pozostają wątpliwości co do tego, w jaki sposób ustalić grono podatników uprawnionych do zwolnienia.

Enodo
23.11.2021

Onkoodpowiedzialni: listopad pod znakiem problemów zdrowotnych mężczyzn

Kolejna odsłona akcji #ONKOODPOWIEDZIALNI, którą dumnie wspieramy jako partnerzy tego przedsięwzięcia, poświęcona jest profilaktyce, diagnostyce i leczeniu raka gruczołu krokowego i raka jąder. 

Enodo
21.10.2021

Ceny transferowe a COVID-19: co dalej z APA?

W poprzednim artykule przedstawiliśmy Rekomendacje FCT w zakresie alokacji strat oraz kosztów nadzwyczajnych, a także traktowania wsparcia antykryzysowego. Kolejnym istotnym tematem, z którym muszą zmierzyć się polscy podatnicy, jest kwestia aktualności uprzednich porozumień cenowych (APA) w czasach pandemii COVID-19. W niniejszym artykule przedstawiamy główne wnioski dotyczące tego tematu wynikające z prac Forum Cen Transferowych, działającego przy Ministerstwie Finansów.

Enodo
24.09.2021

Kolejne zmiany w przepisach o cenach transferowych – projekt ustawy w Sejmie!

Polski Ład to wciąż gorący temat, również w obszarze cen transferowych! Ostatnio w dwóch artykułach na naszej stronie internetowej opisywaliśmy pozytywne i negatywne dla polskich podatników propozycje zmian w przepisach dotyczących cen transferowych. Artykuły te były oparte o projekt zmian w przepisach o cenach transferowych, który trafiły do prekonsultacji. Dzisiaj wiemy już jak wygląd projekt przepisów, który trafił do Sejmu.

Enodo
27.05.2021

Webinarium: VAT a kary umowne i odszkodowania w branży budowlanej

Serdecznie zapraszamy na bezpłatne szkolenie poświęcone tematyce opodatkowania VAT-em kar umownych i odszkodowań w branży budowlanej. Z naszych obserwacji wynika, że zagadnienie to budzi wiele wątpliwości i praktycznych problemów, dlatego w trakcie spotkania omówimy nie tylko aspekty prawne, ale przede wszystkim skoncentrujemy się praktycznych przypadkach.

Enodo
04.05.2021

Komu opłaca się pozostanie w spółce komandytowej – cz. 2

Objęcie spółki komandytowej opodatkowaniem CIT spowodowało ożywiony ruch na rynku restrukturyzacji spółek komandytowych (o zmianach pisaliśmy w I cz. artykułu). Wielu wspólników z obawy przed podwójnym opodatkowaniem zysków wypracowanych przez spółkę, stara się zrestrukturyzować swoją działalność. Są jednak i tacy, dla których optymalnym rozwiązaniem może okazać się kontynuacja działalności w dotychczasowej formie.

Enodo
08.04.2021

Webinarium: STRATEGIA PODATKOWA 2021. Jak się przygotować?

Serdecznie zapraszamy na webinarium poświęcone sporządzaniu i publikowaniu informacji o realizowanej strategii podatkowej. Przepisy, które weszły w życie 1 stycznia br. nałożyły na dużych podatników obowiązek raportowania, i to już za ubiegły, tj. 2020 rok.

Enodo
25.02.2021

Ceny transferowe, cz. 2 – rozliczenia za 2021 r.

W poprzednim artykule wskazaliśmy na co zwrócić uwagę w kontekście rozliczeń z podmiotami powiązanymi, dotyczących ubiegłego roku. W tej części przybliżamy najważniejsze zmiany w przepisach z zakresu cen transferowych, które weszły w życie w styczniu 2021 r.

Enodo
03.11.2020

Konfiskata prewencyjna: udowodnij własną „niewinność”

Jak wynika z pierwszej części artykułu o konfiskacie prewencyjnej, planowane rozwiązanie z jednej strony wpisuje się w pewien trend zmian w przepisach karnych i karno-skarbowych, stanowiąc niejako domknięcie systemu konfiskaty. Z drugiej strony, ten nowy instrument mający  przeciwdziałać ukrywaniu majątku pochodzącego z przestępstwa, może zawierać rozwiązania, które będą trudne do pogodzenia z podstawowymi zasadami praworządności oraz standardami ochrony podstawowych praw i wolności konstytucyjnych jednostki.

Enodo
23.10.2020

SLIM VAT: nowe zasady ujmowania faktur korygujących

Jednym z rozwiązań upraszczających rozliczenia VAT w projekcie SLIM VAT[1] jest zmiana zasad ujmowania faktur korygujących zmniejszających oraz wprowadzenie do ustawy zasad ujmowania korekt zwiększających.

Enodo