Fundacja rodzinna – najważniejsze korzyści

Obowiązująca od 22 maja 2023 r. ustawa o fundacji rodzinnej stanowi nowe narzędzie planowania efektywnej sukcesji firm rodzinnych. Umożliwia również zapewnienie skutecznej ochrony osobistego majątku fundatora, zarówno za jego życia, jak i na wypadek śmierci. Pozwala też zoptymalizować gospodarowanie majątkiem rodziny w sposób dotychczas niedostępny w polskim systemie prawa. Celem wskazanym w ustawie jest bowiem gromadzenie i zarządzanie mieniem w interesie beneficjentów, jak również spełnianie świadczeń na ich rzecz. W szerszej perspektywie fundacja rodzinna ma odgrywać rolę pomostu sukcesyjnego, będąc instrumentem dla osób zamierzających przekazać swój majątek, w szczególności na rzecz członków rodziny.

Fundacja rodzinna daje również fundatorom możliwość precyzyjnego zaplanowania transferu swojego biznesu na wypadek śmierci (w tym m.in. udziałów w spółkach) w formie zapewniającej płynność działania firmy oraz jej odporność na ewentualne konflikty między spadkobiercami zapobiegając również rozproszeniu praw własności. Beneficjentami świadczeń mogą być, poza rodziną fundatora, także osoby trzecie, jak również sam fundator. Fundacja rodzinna stanowi ogniwo pośrednie między spadkodawcą a spadkobiercami – majątek nie jest przekazywany przez fundatora bezpośrednio na rzecz beneficjentów, lecz staje się własnością fundacji, z której następnie dokonywane są świadczenia pieniężne lub rzeczowe.

Opodatkowanie wynagrodzenia członka zarządu fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna stanowi osobę prawną podlegającą regulacjom ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, korzystając co do zasady ze zwolnienia podmiotowego z CIT. Ustawodawca przewidział jednak wyjątki od zwolnienia, wskazując kategorie, które podlegają opodatkowaniu. Jednym z nich są tzw. ukryte zyski, które stanowią grupę świadczeń podobną do zastosowanej w reżimie estońskiego CIT. Kategoria ukrytych zysków została wprowadzona nowelizacją uszczelniającą przepisy podatkowe związane z fundacją rodzinną.

Ukrytymi zyskami w fundacji rodzinnej, zgodnie z art. 24q ust. 1 ustawy o CIT, są m.in.:

  • odsetki od pożyczki udzielonej fundacji rodzinnej przez beneficjenta, fundatora lub podmiot powiązany,
  • darowizny przekazane, bezpośrednio lub pośrednio, na rzecz beneficjenta, fundatora lub podmiotu powiązanego,
  • wynagrodzenia beneficjenta, fundatora lub podmiotu powiązanego z tytułu świadczenia usług wymienionych w ustawie, m.in. usług doradczych, zarządzania, kontroli.

Odpłatne pełnienie funkcji członka zarządu przez podmiot niepowiązany z fundacją rodzinną, fundatorem lub beneficjentem, nie będzie wywoływać negatywnych skutków podatkowych w CIT. Zapłata wynagrodzenia spowoduje u niepowiązanego członka zarządu powstanie przychodu opodatkowanego PIT, nie będzie jednak stanowić ukrytego zysku dla fundacji rodzinnej.

Natomiast w sytuacji, gdy funkcję członka zarządu sprawował będzie fundator, beneficjent lub podmiot z nimi (lub z fundacją rodzinną) powiązany w rozumieniu przepisów o cenach transferowych, to zgodnie z przytoczoną regulacją, wypłata wynagrodzenia będzie wiązała się z rozpoznaniem przez fundację rodzinną ukrytego zysku podlegającego opodatkowaniu CIT w wysokości 15%.

Warto podkreślić, że na gruncie przepisów o ukrytych zyskach fundacji rodzinnej, warunek wielkości posiadania udziałów lub praw dla uznania osoby za podmiot powiązany został obniżony do 5% – podczas gdy przepisy o cenach transferowych przewidują próg wynoszący co najmniej 25% udziałów lub praw. Powiązanie może powstać także ze względu na faktyczną zdolność do wpływania na kluczowe decyzje podmiotu bez formalnego posiadania udziałów, jak również poprzez więzy rodzinne.

Wskazane skutki podatkowe dla wynagrodzenia członka zarządu fundacji rodzinnej mogą zniechęcać do powoływania na tę funkcję osób będących fundatorem, beneficjentem czy też innym podmiotem powiązanym.

Nieodpłatne pełnienie funkcji członka zarządu

Pozornie oczywistą receptą, która powinna rozwiązać problem ukrytego zysku, jest sprawowanie funkcji członka zarządu przez beneficjenta, fundatora lub podmiot powiązany bez wynagrodzenia. Taki stan rzeczy może jednak rodzić ryzyko rozpoznania przychodu z tytułu nieodpłatnego świadczenia po stronie fundacji.

Na podstawie art. 12 ust. 1 pkt 2 ustawy o CIT, przychodami jest także wartość otrzymanych rzeczy lub praw, a także wartość innych świadczeń w naturze, w tym wartość rzeczy i praw otrzymanych nieodpłatnie lub częściowo odpłatnie. Jak wynika z orzecznictwa sądów administracyjnych, określone działania mają charakter czynności przysparzającej, jeżeli mają wymierny dla podatnika charakter majątkowy, jednocześnie nie rodząc po jego stronie żadnych zobowiązań do świadczeń wzajemnych.

Można jednak mieć nadzieję, że organy podatkowe będą traktować nieodpłatny zarząd fundacji jako związany ze zwolnioną działalnością fundacji rodzinnej lub analogicznie do zarządu spółek kapitałowych. Zgodnie z ugruntowaną praktyką orzeczniczą oraz interpretacyjną, pełnienie funkcji członka zarządu przez osobę będącą jednocześnie akcjonariuszem bądź wspólnikiem nie powoduje powstania przychodu do opodatkowania z tytułu nieodpłatnych świadczeń po stronie spółki (por. m.in. interpretacja indywidualna Dyrektora KIS z 11 lutego 2021 r., sygn. 0111-KDIB1-2.4010.53 8.2020.2.AW). Jak wynika z wydawanych rozstrzygnięć, pomimo braku wynagrodzenia członek zarządu będący udziałowcem lub akcjonariuszem uzyskuje, lub może uzyskać korzyści ekonomiczne będące ekwiwalentem wynagrodzenia za świadczone w spółce usługi zarządzania  w postaci dywidendy.

Zakładając, że sytuacja ta jest analogiczna do fundacji rodzinnej i jej beneficjenta, który posiada uprawnienia majątkowe podobne do tych przysługujących akcjonariuszom/wspólnikom, należałoby stwierdzić, że nieodpłatne świadczenie nie powstanie. Nie dotyczy to jednak fundatora niebędącego jednocześnie beneficjentem, gdyż nie przysługują mu żadne świadczenia od fundacji, które można byłoby uznać za mające charakter wzajemny. Na ostateczne rozstrzygnięcie należy jednak poczekać do momentu zajęcia w tej sprawie stanowiska przez odpowiednie organy podatkowe.

Dawid Iwanicki, Associate w ENODO Advisors.