14.01.2025 W czym podatnikowi (nie)pomoże art. 16a KKS?

Postępowanie karnoskarbowe, oprócz zasad przewidzianych w ogólnej procedurze karnej, posiada także dodatkowy cel określony w art. 114 Kodeksu karno-skarbowego (dalej: „KKS”)[1]. Jest to cel egzekucyjny, czyli doprowadzenie do wyrównania uszczerbku finansowego Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego lub innego uprawnionego podmiotu spowodowanego takim czynem zabronionym. W związku z tym ustawodawca przewidział instytucje, których zastosowanie – wraz z uiszczeniem odpowiedniego podatku – pozwala na „uwolnienie się” od potencjalnej odpowiedzialności. Wśród nich, oprócz czynnego żalu (art. 16 KKS), jest także art. 16a KKS. W obecnym brzmieniu dotyczy on przestępstw związanych ze złożeniem deklaracji lub przesłaniem księgi, jednak w znacznie węższym zakresie, niż poprzednio.

Enodo

Historia art. 16a KKS

Art. 16a KKS został wprowadzony do polskiego porządku prawnego w 2005 r.[2]. W pierwotnym kształcie zakładał, że w przypadku złożenia prawnie skutecznej korekty deklaracji (zgodnej z przepisami Ordynacji podatkowej[3] oraz przepisami o kontroli skarbowej[4]) sprawca nie podlegał karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, o ile uzasadnił przyczynę korekty oraz uiścił należność publicznoprawną uszczuploną lub narażoną na uszczuplenie. Jego treść pozostawała niezmienna, aż do nowelizacji obowiązującej od początku 2022 r. , która mocno rozbudowała warunki w zakresie możliwości skutecznego skorzystania z tej instytucji. Zgodnie z nowym brzmieniem nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca czynu zabronionego dotyczącego złożenia deklaracji lub przesłania księgi, jeżeli po jego popełnieniu została złożona organowi podatkowemu skuteczna korekta deklaracji lub księgi dotycząca obowiązku, którego nieprawidłowe wykonanie stanowi ten czyn zabroniony. Obecnie, oprócz obowiązku zapłaty powstałej zaległości, warunkiem skutecznego skorzystania z tej instytucji jest brak wszczętego postępowania przygotowawczego o to przestępstwo lub nieujawnienie go w toku toczącego się postępowania przygotowawczego przed złożeniem korekty deklaracji lub księgi.

Jakich przestępstw dotyczy art. 16a KKS?

Nowelizacja wyraźnie ograniczyła zakres przestępstw, do których znajduje zastosowanie art. 16a KKS. Przed 2022 r. przepis odnosił się do ogólnej kategorii deliktów skarbowych, natomiast obecnie są to tylko „czyny zabronione dotyczące złożenia deklaracji lub przesłania księgi”. Można do nich zaliczyć przede wszystkim tzw. oszustwo podatkowe z art. 56 KKS lub art. 76 KKS, które polega na zaniżeniu należnego podatku lub zwiększeniu własnego zwrotu poprzez zatajenie prawdy lub podanie nieprawdy organowi. Jednakże w praktyce postępowań karnych skarbowych bardzo rzadko zdarza się, że czyn wypełnia znamiona tylko jednego przepisu. Częściej dochodzi do kumulatywnej kwalifikacji, tj. zbiegu przepisów, czyli sytuacji, w której to samo zachowanie może zostać uznane za dwa lub więcej czynów zabronionych określonych w ustawie.  W związku z tym powstaje uzasadniona wątpliwość, czy samo skorzystanie z instytucji z art. 16a KKS pozwala na faktyczne uwolnienie się od odpowiedzialności, a jeśli tak, to od jakiego rodzaju czynów zabronionych, gdy dojdzie do zbiegu przepisów i kumulatywnej kwalifikacji czynu.

Kumulatywna kwalifikacja, a art. 16a KKS

Problem kwalifikacji kumulatywnej przepisów i jej wpływu na możliwości zastosowania art. 16a KKS w celu ograniczenia odpowiedzialności sprawcy, pojawił się od początku istnienia tej instytucji. Można wyróżnić trzy zasadnicze poglądy w tym zakresie:

  • jeżeli przestępstwo przyjęte w ramach kumulatywnego zbiegu wypełnia znamiona zawarte w dwóch (lub więcej) przepisach KKS, to pomimo tego, że do części z nich można zastosować art. 16a KKS, skorzystanie z tej instytucji nie wyłączy odpowiedzialność sprawcy[5];
  • w przypadku zbiegu kumulatywnego dwóch (lub więcej) przepisów skorzystanie przez sprawcę z art. 16a KKS może „wyeliminować” z opisu czynu zachowania lub zaniechania dotyczące złożenia deklaracji lub przesłania księgi, co może prowadzić do ograniczenia odpowiedzialności sprawcy;
  • skuteczne złożenie korekty deklaracji, przy spełnieniu innych warunków z art. 16a KKS, powinno prowadzić do bezkarności za wszystkie typy przestępstw lub wykroczeń karnoskarbowych w obrębie tego samego czynu zabronionego[6].

Najbardziej korzystne dla podatników byłoby przyjęcie stanowiska trzeciego, gdyż art. 16a KKS uwalniałby ich od jakiejkolwiek odpowiedzialności. Jednak mogłoby to zachęcać do niewypełniania obowiązków podatkowych.

Możliwość zastosowania art. 16a KKS

Art. 16a KKS w brzmieniu sprzed nowelizacji był przedmiotem dyskusji dotyczących jego charakteru oraz potencjalnej kryminogenności, co skłoniło ustawodawcę do jego zmiany. Jednak wprowadzone zmiany powodują zastrzeżenia co do celowości nowelizacji.

Dotyczą one szczególnie ograniczenia rodzajów przestępstw, do których można zastosować art. 16a KKS oraz wątpliwości związanych z kumulacją przepisów karnoskarbowych. Nowelizacja tych kwestii nie  rozwiała, a wręcz spowodowała, że zastosowanie tego przepisu może być – w zależności od sposobu interpretacji – albo mocno ograniczone do wąskiej grupy przestępstw, albo wręcz kompletnie uniemożliwić jego stosowanie w przypadku wystąpienia kumulatywnego zbiegu przepisów karnoskarbowych. Przekładając to na praktykę, może okazać się, że podatnik składający korektę deklaracji podatkowej i tak będzie zmuszony do zastosowania instytucji czynnego żalu z art. 16 KKS, aby ograniczyć ryzyko odpowiedzialności karnej-skarbowej.

Można odnieść wrażenie, że nowelizacja miała na celu odejście od jednego z podstawowych założeń postępowania karnoskarbowego, jakim jest wyrównanie uszczerbku finansowego spowodowanego nieuiszczeniem podatku. Wprowadzone ograniczenie możliwości stosowania art. 16a KKS wydaje się raczej wyrazem tzw. prewencji generalnej, której celem jest odstraszanie potencjalnych sprawców (prewencja negatywna) lub kształtowanie świadomości prawnej społeczeństwa (prewencja pozytywna). Chociaż jest to istotna zasada stosowania prawa karnego, nie powinna przesłaniać egzekucyjnego celu postępowania karnoskarbowego.

Podsumowanie

Powyższe uwagi, oprócz przyczynku do dyskusji dotyczącej jakości wprowadzanego prawa podatkowego, skłaniają do podejmowania nieracjonalnych działań (tj. składania czynnego żalu razem z korektą) tylko w celu ochrony przed skutkami możliwej interpretacji omawianego przepisu. Korekta deklaracji lub ksiąg nie zawsze gwarantuje uniknięcie kary, szczególnie w przypadku wystąpienia tzw. negatywnej przesłanki procesowej.

Hubert Cichoń, radca prawny, Partner w ENODO Advisors.

Jakub Rzepka, Consultant w ENODO Advisors.

[1] Ustawa z dnia 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 628 z późn. zm.)

[2] Art. 16a dodany przez art. 11 ustawy z dnia 30 czerwca 2005 r. o zmianie ustawy - Ordynacja podatkowa oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U.05.143.1199) z dniem 1 września 2005 r.

[3] Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2383 z późn. zm.).

[4] Pierwotnie była to ustawa z dnia 28 września 1991 r. Kontrola skarbowa (t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 720 z późn. zm.), później przepisy dotyczące kontroli skarbowej zostały przeniesione do ustawy z dnia 16 listopada 2016 r. o Krajowej Administracji Skarbowej (t.j. Dz. U. z 2016, poz. 1947, z późn. zm.)

[5] Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2012 r., sygn. I KZP 3/12, OSNKW 2012/8, poz. 80.

[6] A. Soja [w:] J. Błachut, G. Keler, A. Soja, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, Warszawa 2024, art. 16(a)

Pozostałe aktualności

18.11.2024

Czy zerowa akcyza może dotyczyć także produktów do zastosowań technicznych sprowadzanych z zagranicy?

Dzisiaj w Dzienniku Gazety Prawnej, Bartosz Bołtromiuk komentuje wyrok WSA w Warszawie, który uchyla restrykcyjną interpretację organów podatkowych dotyczącą stosowania zerowej stawki akcyzy.

Enodo
03.10.2024

Korzystny wpływ działalności w podatkowej grupie kapitałowej na krajowy podatek minimalny

Po wprowadzeniu nowych regulacji do ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych[1], które nakładają na wielu podatników obowiązek zapłaty tzw. krajowego podatku minimalnego (uregulowanego w art. 24ca ustawo o CIT), na nowo zwrócono uwagę na korzyści, jakie niesie ze sobą podatkowa grupa kapitałowa (dalej: PGK).

Enodo
26.06.2024

Trwają prace nad globalnym podatkiem minimalnym. Co to oznacza dla krajowych i międzynarodowych grup kapitałowych?

Ministerstwo Finansów pracuje nad projektem ustawy, która wdroży w Polsce Dyrektywę[1] dotyczącą tzw. globalnego podatku minimalnego.  Zgodnie z dostępnymi informacjami nowe regulacje będą obowiązywać polskie i międzynarodowe grupy kapitałowe już od 1 stycznia 2025 r. Przepisy mogą jeszcze ulec zmianie, ale nie spodziewamy się, aby te zmiany były bardzo istotne.

Enodo
05.04.2024

Lider i 4 rekomendacje: ENODO Advisors w rankingu firm doradztwa podatkowego

Świętujemy sukces w tegorocznym rankingu firm doradztwa podatkowego Rzeczpospolita! Jesteśmy dumni, że w zespole ENODO Advisors mamy najlepszych specjalistów w Polsce w najważniejszych dziedzinach prawa podatkowego.

Enodo
12.12.2023

Wdrażaj KSeF z ENODO #10. Odbiór faktury w KSeF – na co zwrócić uwagę?

W poprzednim artykule z cyklu: „Wdrażaj KSeF z Enodo” opisaliśmy zagadnienia związane z wystawianiem faktury w KSeF. Dzisiaj spojrzymy na tę kwestię z perspektywy drugiej strony transakcji – nabywcy i analizujemy najważniejsze aspekty związane z odbiorem faktury w KSeF.

Enodo
05.12.2023

Wdrażaj KSeF z ENODO #9. Wystawianie faktury w KSeF – na co zwrócić uwagę?

W poprzednim artykule pisaliśmy o korektach zmniejszających VAT. Dzisiaj przedstawimy najważniejsze kwestie związane z wystawianiem faktur, takie jak data dokumentu, jego wizualizacja oraz wprowadzenie kodu QR weryfikującego e-faktury. Odpowiemy również na pytanie, czy warto uzupełniać wszystkie fakultatywne pola struktury logicznej faktury.

Enodo
07.11.2023

Wdrażaj KSeF z ENODO #5. Ustawa o obowiązkowym KSeF – jakie zmiany weszły już w życie?

Rewolucyjne przepisy ustawy o VAT[1] wprowadzające obowiązkowy KSeF wejdą w życie od 1 lipca 2024 r. Warto jednak zwrócić uwagę, że pewne mniejsze zmiany zaczęły obowiązywać już 1 września 2023. Przyjrzymy się im w ramach tej części naszego cyklu „Wdrażaj KSeF z ENODO”.

Enodo
08.03.2023

Korekta cen transferowych nie zawsze poza VAT (cz. 2)

W poprzednim artykule sygnalizowaliśmy niejednolite stanowisko organów podatkowych w kwestii oceny skutków podatkowych na gruncie VAT, wynikających z płatności wyrównawczych pomiędzy podmiotami powiązanymi, dostosowujących poziom rentowności do poziomu rynkowego. Źródłem problemu są niejasne przesłanki opodatkowania takich płatności. Dzisiaj przedstawiamy kolejne rozstrzygnięcie dotyczące korekty dochodowości – odmienne jednak od tego, które opisywaliśmy tydzień temu.

Enodo
09.01.2023

KSeF 2024: czas na analizę merytoryczną schemy nowej faktury!

1 grudnia 2022 r. został opublikowany projekt ustawy wprowadzającej obligatoryjny Krajowy System e-Faktur (KSeF) z dniem 1 stycznia 2024 r. (o publikacji projektu ustawy pisaliśmy już tutaj i tutaj). Od 1 stycznia 2022 r. KSeF funkcjonuje już jako opcja fakultatywna, umożliwiająca podatnikom testowanie nowego rozwiązania. Nowa formuła z jednej strony polega na łączeniu się z centralną bazą MF za pomocą interfejsowego oprogramowania, co w praktyce będzie wiązało się z koniecznością integracji używanego systemu księgowego z KSeF. Z drugiej zaś strony wprowadzony zostaje nowy format faktury (ustrukturyzowanej).

Enodo
01.12.2022

KSeF 2024: uwaga na sankcje!

Na stronie Rządowego Centrum Legislacyjnego został opublikowany projekt ustawy dotyczący obligatoryjnego korzystania z Krajowego Systemu e-Faktur. Rozpoczynamy cykl artykułów, w których szczegółowo omówimy kwestie wynikające z projektu. Na ten moment chcielibyśmy zwrócić Państwa uwagę na sankcje związane z niewdrożeniem lub nieprawidłowym korzystaniem z KSeF przez podatników VAT.

Enodo
18.11.2022

MF uwzględniło nasze postulaty w Objaśnieniach podatkowych dotyczących grup VAT

Ministerstwo Finansów opublikowało długo oczekiwane Objaśnienia podatkowe w zakresie grup VAT. Projekt tego dokumentu nie rozwiązywał ówczesnych problemów, a na dodatek przyniósł kolejne wątpliwości (częściowo pisaliśmy o nich tutaj). Wydanie finalnej wersji Objaśnień zostało poprzedzone konsultacjami podatkowymi, w których wzięliśmy udział. Z satysfakcją informujemy, że wiele ze zgłoszonych przez nas w tej procedurze uwag zostało uwzględnionych. W artykule omawiamy najważniejsze z nich.

Enodo
14.11.2022

Rozliczenia w ramach konsorcjum nie podlegają opodatkowaniu VAT

Jak sygnalizowaliśmy w naszym poprzednim artykule [link], stanowisko organów podatkowych w kwestii oceny skutków podatkowych wynikających z przepływów finansowych pomiędzy konsorcjantami, w związku z realizacją wspólnego przedsięwzięcia, jest niejednolite. Dzisiaj przestawiamy rozstrzygnięcie odmienne od tego, które opisywaliśmy tydzień temu, mimo że podjęte na gruncie zbliżonych okoliczności faktycznych.

Enodo
19.10.2022

Czy uchwała NSA rozwiąże problemy interpretacyjne dotyczące stosowania przepisów zawieszających terminy przewidziane w art. 15zzr ustawy covidowej?

W jednym z niedawnych wpisów na naszym blogu poruszaliśmy kwestię możliwego zawieszenia biegu terminów przedawnienia zobowiązań podatkowych wskutek zastosowania art. 15zzr ustawy covidowej. Okazuje się, że to zagadnienie może doczekać się rozstrzygnięcia na poziomie poszerzonego składu Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Enodo
20.06.2022

Związek usługi budowlanej z nieruchomością a miejsce opodatkowania VAT

W naszym ostatnim artykule zasygnalizowaliśmy trudności związane z ustaleniem miejsca świadczenia usług. Dzisiaj przedstawiamy praktyczne wskazówki pomocne w ustaleniu związku usługi z nieruchomością, a w konsekwencji miejsca opodatkowania VAT.

Enodo
14.04.2022

TSUE: korzystna interpretacja pojęcia stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej dla potrzeb VAT

Wydane kilka dni temu orzeczenie TSUE[1] może być bardzo ważne dla praktyki podatkowej w zakresie VAT w Polsce. Dotyczyło ono bowiem wysoce spornej kwestii: jak należy właściwie interpretować dla potrzeb VAT pojęcie stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej.

Enodo
04.02.2022

Ulepszania Polskiego Ładu ciąg dalszy. Sejm uchwalił nowelizację ustawy o PIT

Uchwalona 27 stycznia br. nowelizacja[1] przewiduje m.in. wdrożenie mechanizmu zaniechania poboru zaliczek w podatku dochodowym od osób fizycznych znanego już z budzącego wiele kontrowersji rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 7 stycznia 2022 r.  Czy ustawa ostatecznie zniweluje wątpliwości powstające u płatników rozliczających wynagrodzenia swoich pracowników?

Enodo
29.12.2021

Interpretacja ogólna MF: zwolnienie jest, ale nie wiadomo kto może z niego skorzystać

Minister Finansów potwierdził[1], że przewidziane w ustawie o CIT zwolnienie z opodatkowania dywidendy otrzymywanej przez spółki (tzw. parent-subsidiary) może być stosowane także do dywidend wypłacanych przez spółki jawne i komandytowe. Niestety nadal pozostają wątpliwości co do tego, w jaki sposób ustalić grono podatników uprawnionych do zwolnienia.

Enodo
23.11.2021

Onkoodpowiedzialni: listopad pod znakiem problemów zdrowotnych mężczyzn

Kolejna odsłona akcji #ONKOODPOWIEDZIALNI, którą dumnie wspieramy jako partnerzy tego przedsięwzięcia, poświęcona jest profilaktyce, diagnostyce i leczeniu raka gruczołu krokowego i raka jąder. 

Enodo
21.10.2021

Ceny transferowe a COVID-19: co dalej z APA?

W poprzednim artykule przedstawiliśmy Rekomendacje FCT w zakresie alokacji strat oraz kosztów nadzwyczajnych, a także traktowania wsparcia antykryzysowego. Kolejnym istotnym tematem, z którym muszą zmierzyć się polscy podatnicy, jest kwestia aktualności uprzednich porozumień cenowych (APA) w czasach pandemii COVID-19. W niniejszym artykule przedstawiamy główne wnioski dotyczące tego tematu wynikające z prac Forum Cen Transferowych, działającego przy Ministerstwie Finansów.

Enodo
24.09.2021

Kolejne zmiany w przepisach o cenach transferowych – projekt ustawy w Sejmie!

Polski Ład to wciąż gorący temat, również w obszarze cen transferowych! Ostatnio w dwóch artykułach na naszej stronie internetowej opisywaliśmy pozytywne i negatywne dla polskich podatników propozycje zmian w przepisach dotyczących cen transferowych. Artykuły te były oparte o projekt zmian w przepisach o cenach transferowych, który trafiły do prekonsultacji. Dzisiaj wiemy już jak wygląd projekt przepisów, który trafił do Sejmu.

Enodo
27.05.2021

Webinarium: VAT a kary umowne i odszkodowania w branży budowlanej

Serdecznie zapraszamy na bezpłatne szkolenie poświęcone tematyce opodatkowania VAT-em kar umownych i odszkodowań w branży budowlanej. Z naszych obserwacji wynika, że zagadnienie to budzi wiele wątpliwości i praktycznych problemów, dlatego w trakcie spotkania omówimy nie tylko aspekty prawne, ale przede wszystkim skoncentrujemy się praktycznych przypadkach.

Enodo
04.05.2021

Komu opłaca się pozostanie w spółce komandytowej – cz. 2

Objęcie spółki komandytowej opodatkowaniem CIT spowodowało ożywiony ruch na rynku restrukturyzacji spółek komandytowych (o zmianach pisaliśmy w I cz. artykułu). Wielu wspólników z obawy przed podwójnym opodatkowaniem zysków wypracowanych przez spółkę, stara się zrestrukturyzować swoją działalność. Są jednak i tacy, dla których optymalnym rozwiązaniem może okazać się kontynuacja działalności w dotychczasowej formie.

Enodo
08.04.2021

Webinarium: STRATEGIA PODATKOWA 2021. Jak się przygotować?

Serdecznie zapraszamy na webinarium poświęcone sporządzaniu i publikowaniu informacji o realizowanej strategii podatkowej. Przepisy, które weszły w życie 1 stycznia br. nałożyły na dużych podatników obowiązek raportowania, i to już za ubiegły, tj. 2020 rok.

Enodo
25.02.2021

Ceny transferowe, cz. 2 – rozliczenia za 2021 r.

W poprzednim artykule wskazaliśmy na co zwrócić uwagę w kontekście rozliczeń z podmiotami powiązanymi, dotyczących ubiegłego roku. W tej części przybliżamy najważniejsze zmiany w przepisach z zakresu cen transferowych, które weszły w życie w styczniu 2021 r.

Enodo
03.11.2020

Konfiskata prewencyjna: udowodnij własną „niewinność”

Jak wynika z pierwszej części artykułu o konfiskacie prewencyjnej, planowane rozwiązanie z jednej strony wpisuje się w pewien trend zmian w przepisach karnych i karno-skarbowych, stanowiąc niejako domknięcie systemu konfiskaty. Z drugiej strony, ten nowy instrument mający  przeciwdziałać ukrywaniu majątku pochodzącego z przestępstwa, może zawierać rozwiązania, które będą trudne do pogodzenia z podstawowymi zasadami praworządności oraz standardami ochrony podstawowych praw i wolności konstytucyjnych jednostki.

Enodo
23.10.2020

SLIM VAT: nowe zasady ujmowania faktur korygujących

Jednym z rozwiązań upraszczających rozliczenia VAT w projekcie SLIM VAT[1] jest zmiana zasad ujmowania faktur korygujących zmniejszających oraz wprowadzenie do ustawy zasad ujmowania korekt zwiększających.

Enodo