Sprawca przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego nie musi zawsze ponieść kary. Ustawodawca przewidział bowiem rozwiązania prawne, które – realizując prymat celów fiskalnych – pozwalają uniknąć sankcji karnych przy określonym zachowaniu sprawcy po popełnieniu czynu zabronionego.

Czynny żal

Pierwszą z instytucji pozwalających na uniknięcie odpowiedzialności w związku z popełnieniem deliktu karnoskarbowego jest tzw. czynny żal.

Zgodnie z art. 16 § 1 KKS, nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca, który po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił o nim organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu.

Zawiadomienie takie wnosi się na piśmie, ustnie do protokołu, a także może być złożone za pośrednictwem konta w e-Urzędzie Skarbowym.

Przepis ten stosuje się tylko wtedy, gdy w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ postępowania przygotowawczego została uiszczona w całości wymagalna należność publicznoprawna uszczuplona popełnionym czynem zabronionym.

Jeżeli czyn zabroniony nie polegał na uszczupleniu tej należności, a orzeczenie przepadku przedmiotów jest obowiązkowe, sprawca powinien złożyć te przedmioty, a w razie niemożności – uiścić ich równowartość pieniężną.

Zawiadomienie jest jednak bezskuteczne, jeżeli zostało złożone w czasie, gdy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, a także po rozpoczęciu przez ten organ jakiejkolwiek czynności służbowej – chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony. Ponadto z instytucji czynnego żalu nie może skorzystać każdy sprawca, np. osoba kierująca wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego.

Korekta deklaracji lub księgi

Nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe sprawca czynu zabronionego dotyczącego złożenia deklaracji lub przesłania księgi, jeżeli po jego popełnieniu została złożona organowi podatkowemu prawnie skuteczna korekta deklaracji lub księgi dotyczącej obowiązku, którego nieprawidłowe wykonanie stanowi ten czyn zabroniony.

Co istotne, rozwiązanie to nie ma zastosowania, jeżeli przed złożeniem korekty wszczęto postępowanie przygotowawcze o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe albo ujawniono takie przestępstwo w toku toczącego się już postępowania przygotowawczego.

Jeżeli w związku z popełnieniem czynu zabronionego nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej, warunkiem koniecznym uniknięcia przez sprawcę kary jest jej niezwłoczne uiszczenie – nie później jednak niż w terminie wyznaczonym przez finansowy organ postępowania przygotowawczego.

Na skutek ostatniej nowelizacji art. 16a KKS – wbrew twierdzeniom zawartym w uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej – zakres zastosowania tego przepisu został bardzo istotnie ograniczony. Prymat funkcji fiskalnej, który stanowił zasadniczy cel istnienia tej instytucji w systemie prawnym, został przesunięty na rzecz funkcji prewencyjnej i ochronnej.

Odstąpienie od wymierzenia kary – kiedy sąd może zrezygnować z wymierzania sankcji?

Kolejną instytucją umożliwiającą uniknięcie kary, pomimo popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego, które nie są zagrożone surowymi karami, jest odstąpienie od wymierzenia kary.

Jest to jednak rozwiązanie jedynie fakultatywne, a zatem jego zastosowanie – w sytuacji spełnienia ustawowo określonych przesłanek – uzależnione jest od uznania sądu orzekającego w danej sprawie.

Innymi słowy, sąd może, ale nie musi odstąpić od wymierzenia kary, nawet jeśli zostały spełnione ustawowe warunki umożliwiające zastosowanie tej instytucji.

Odstępując od wymierzenia kary, sąd może również odstąpić od orzeczenia środka karnego, nawet jeśli jego orzeczenie byłoby co do zasady obowiązkowe. Nie dotyczy to jednak przepadku przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przechowywanie, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione.

Należy przy tym pamiętać, że jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej, sąd może odstąpić od wymierzenia kary lub środka karnego tylko wtedy, gdy ta wymagalna należność została w całości uiszczona przed wydaniem wyroku.

Odstąpienie od wymierzenia kary nie oznacza, że sprawca nie zostaje skazany.

Wydany w takiej sytuacji wyrok jest wyrokiem skazującym, a fakt skazania podlega odnotowaniu w Krajowym Rejestrze Karnym.

Warto jednak mieć na uwadze, że w razie odstąpienia od wymierzenia kary lub środka karnego, zatarcie skazania następuje z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia. Sąd może również odstąpić od wymierzenia kary w ramach nadzwyczajnego złagodzenia kary.

Podsumowanie

Ustawodawca stwarza możliwości uniknięcia odpowiedzialności karnej lub uniknięcia samej kary, pomimo popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. Fachowa wiedza w tym zakresie może okazać się niezwykle przydatna dla osiągnięcia zamierzonego celu.

Należy pamiętać, że głównym celem przepisów karnych skarbowych jest ochrona finansowego interesu Skarbu Państwa oraz jednostek samorządu terytorialnego.

W ostatnich latach cel ten jest niestety osłabiany na rzecz wzmocnienia funkcji prewencyjnych, co wiąże się zarówno z zaostrzeniem kursu wobec sprawców przestępstw, jak i z nowelizacjami prawa, które takie podejście umożliwiają.

Mając na uwadze powyższy cel, w przypadku wykrycia nieprawidłowości w rozliczeniach podatkowych, niezwykle pomocna może okazać się pomoc prawna, która – w połączeniu z szybką reakcją – umożliwi uniknięcie kary, a nawet odpowiedzialności karnej skarbowej. Natomiast w przypadku wszczęcia postępowania karnego skarbowego, warto opracować odpowiednią strategię procesową i rozważyć możliwość skorzystania z różnego rodzaju rozwiązań oferowanych przez Kodeks karny skarbowy, aby uniknąć lub znacząco ograniczyć negatywne konsekwencje związane z popełnieniem deliktu skarbowego.

Jeżeli masz wątpliwości co do rozliczeń podatkowych i nie wiesz, jak poradzić sobie z tym problemem, obawiając się odpowiedzialności karnej skarbowej – skorzystaj z pomocy prawnej osób zawodowo prowadzących tego typu sprawy.

Jesteśmy do Twojej dyspozycji – zapraszamy do kontaktu!

Andrzej Wapowski, radca prawny, Manager w ENODO Advisors.

Bartłomiej Bieniek, adwokat, doradca podatkowy, Associate w ENODO Advisors.